DOĞUMSAL DUDAK VE DAMAK YARIKLARI
Dudak ve damak yarıkları, doğumsal şekil bozukluklarının neredeyse %90’lık bölümünü oluşturmaktadır.
Dudak ve Damak Yarıklarının Sebepleri
Bebeğin anne karnındaki gelişim aşamasında dudaklar dörtle yedinci haftalar arasında, damaksa yediyle on ikinci haftalar arasında gelişmektedir. Damak ve dudakların gelişmesi sırasında genetik, radyasyon, çevresel etkiler ve çeşitli ilaçlar gibi nedenlerden dolayı dudaklarda birleşme gerçekleşmez. Bu durumun neticesinde dudak ve damakta yarık oluşabilir. Bu doğumsal dudak yarıkları, istatistiksel olarak her bin doğumun birinde görülmektedir. Üst dudakta yarık oluşması durumunda dudak yarığı olarak isimlendirilen bu durum, ağız içinde damağın birleşmemesi halindeyse damak yarığı şeklinde adlandırılır. Damak yarıklarının istatiksel olarak görülme olasılığıysa iki bin doğumda birdir. Birbirinden ayrı olarak gelişebilen dudak ve damak yarıklarının her ikisinin aynı bebekte görülmesi de mümkündür. Dudak ve damak yarıklarının tedavi edilmesinde geçen zaman içinde çok büyük aşamalar kat edilmiş, bu gelişmeler neticesinde çocuklar sosyal hayata çok daha kolay şekilde ve problemsiz adapte olabilir hale gelmiştir. Yine de çocuktaki dudak ve damak yarığının boyutlarıyla derecesi, tedavinin süresini ve kalitesini doğrudan etkilemektedir.
Cerrahi Tedavi
Deneyimli ve yetenekli bir estetik cerrah tarafından gerçekleştirilen dudak ve damak yarığı ameliyatları, oldukça olumlu sonuçlar alınmasını sağlamaktadır. Ancak yine de her cerrahi müdahale için geçerli olduğu gibi, bu cerrahi tedaviler için de belirli riskler bulunmaktadır. Öncelikle çocukların mutlaka deneyimli bir anestezi uzmanı tarafından uyutulması gerekir. Ağız ve burunun bir tarafının diğerine uymaması yani asimetri, yarık dudak tedavisinde en yaygın görülen problemlerden biridir. Tedavinin amacı; üst dudaktaki yarığı kapatmak ve normal bir görünüm elde etmeye çalışmaktır. Bazı durumlarda bu amaca ilk ameliyatta ulaşılamaz ve ikinci bir cerrahi müdahaleye gerek duyulur.
Yarık damak tedavisindeyse estetik cerrahın önceliği; ağzın tavan kısmında yer alan yarığın kapatılması, rahat yemek yenmesine imkan tanıyacak ve düzgün konuşmaya mani olmayacak bir damak oluşturmaktır. Bazı durumlarda damakta kötü iyileşme sebebiyle ikinci bir operasyon gerekli olurken bazen de konuşma bozuklukları ikinci bir ameliyat gereksinimi oluşturur. Bazı bebeklerde operasyondan önce bir ortodontistin müdahalesi gerekebilmektedir.
Beslenme
Dudak yarığı olan bebeklerin anne memesini emmemesi sebebiyle uzun biberon kullanımı tavsiye edilir ve ayrıca damak yarığı olan bebeklerin de oturur ya da ayakta pozisyonda beslenmesi gerekir. Zira yatay pozisyonda beslenen bebeklerin ciğerlerine besin kaçabilir ve bu da çok ciddi sağlık problemlerine yol açabilir. Bu yüzden dudak ve damak yarığı olan bebeklerin beslenmesine çok büyük özen gösterilmesi gerekir. Bu bebekler, diğer çocuklarla tamamen aynı besinlerle beslenebilir. Aradaki tek fark, besinlerin nasıl verildiğidir.
Dudak Yarığının Tedavisi
Hemoglobini 10 gramın üstünde olan yani kan durumu yeterli olan, beş kilonun üstündeki ve sağlık durumu yeterli olan bebekler dudak yarığı ameliyatı için hazırdır. Büyük çoğunlukla üç aylık dönemin tamamlanmasının ardından gerçekleştirilen operasyonlardan olumlu sonuç alınmaktadır. Bu dönemde ameliyatın yapılması, anesteziden daha az etkilenildiği için de avantaj sağlar. Hafif çentiklerden burun ve ağza dek uzayabilen derin yarıklara kadar birçok farklı dudak yarığı tipi bulunur. Dudağın yarık bölümlerinin karşılıklı getirilmesi ve dikilmesi işlemi olan bu cerrahi müdahale, gerek fonksiyon gerekse estetik olarak olumlu sonuç alınmasını sağlar.
Dudaktan burun tabanına kadar uzanan daha büyük bir yarık söz konusuysa önce burun tabanındaki açıklık kapatılır ve hatta burundaki şekil bozukluğu tamamen de düzeltilebilir. Burun delikleri operasyon esnasında olabildiği kadar düzeltilir. Ameliyatın ardından çocukta çeşitli rahatsızlıklar olabilir ama hekimin verdiği ilaçlarla bu sürecin daha rahat geçirilmesi sağlanabilmektedir. Dikiş atılan yere dokunmaması için ortalama bir aylığına çocuğun kollarının özel bir kollukla bağlanması, hareketlerinin kısıtlanması gerekir. Zira çocuğun dikişleri kopartması söz konusudur. Büyük çoğunlukla kendinden eriyen dikişler kullanılmasına karşın bazı durumlarda alınması gereken dikişler de atılabilir ve bu dikişler genellikle 6-7 gün de alınır. Farklı durumlarda dikişlerin daha uzun süre kalması gerekebilir ve estetik cerrah yaptığı incelemeyle dikişlerin ne zaman alınacağına karar verir. Dikiş hattı solmasına rağmen tam olarak kaybolmamakta, yara iyileşmesi kişiye göre farklılık göstermektedir.
Damak Yarığı Tedavisi
Farklı tipleri bulunan damak yarığının en basit olanı, küçük dildeki hafif yarıklıktır. Daha ileri durumlardaysa yumuşak damak yarıktır. Yan kemik kısmıyla beraber sert damakta da yarık olan durum daha ciddiyken, diş kavsini de kapsayacak şekilde oluşan yarıklar en ciddi durumdur. Yalnızca yumuşak damakta yarık olması durumunda ameliyat, bebek 6 aylıkken bile yapılabilmektedir. Erken tedavi, fonksiyonların normale dönmesinin ve konuşmanın erken evrede düzgün şekillenmesi için daha avantajlı bir seçimdir. Ancak ne var ki, kemikte yarık olan yani sert damak yarığı olan çocukların ameliyat için 1 yaşa kadar beklemesi uygundur. Zira kemik gelişiminde herhangi bir aksaklığa sebep olmamak adına sert damak yarığı ameliyatı için 12 ayın geçmesi beklenir.
Hastanın kendi dokularının kullanımıyla gerçekleştirilen damak yarığı ameliyatında damak ve yumuşak doku birleştirilir. Bu birleştirme operasyonunda kaslar da birbirine yakınlaştırılır. Kasların doğru şekilde yakınlaştırılmaması durumunda konuşma bozuklukları oluşabilmektedir. Düzgün konuşma için yumuşak damağın yeterli uzunlukta olması gerekir. Bunun yapılamaması halinde genizden konuşma denen bir tipte konuşma görülebilir. Bir yaştan itibaren konuşmaya başlayan çocukların 1 yaşındayken damak yarığı ameliyatı olması, konuşmayla ilgili problemlerin de minimum seviyeye indirilmesini sağlar. Ameliyatın geciktirilmesi halinde konuşma bozukluğu oranı artmakta ve çocuğun uzun süreli konuşma bozukluğu terapisi görmesi gerekebilmektedir.
Ameliyat Sonrası Bakım
Dudak ve damak yarığı ameliyatından sonra çocuğun kollarının ameliyat yapılan bölgeye uzanmaması için bir ay süresinde özel kollukların kullanılması gerekir. Çocuk elini ağzına sokarak dudak ve damağını yırtabileceği için bu özel kolluk kullanımına çok dikkat edilmelidir. Ameliyatın ardından biberonla beslenme noktalanarak, kaşık ucu ya da bardakla beslenmeye geçilir. Ayrıca yalancı meme de kullanılmayacaktır.
Ameliyat sonrası ağza sert cisimler sokulmaması, damağın açılmaması ve dudağın yırtılmaması açısından önemlidir. İlk iki hafta tamamen sulu gıdalar, sonraki iki haftaysa yumuşak gıdalarla beslenmelidir. Dudak veya damak yarığı ameliyatından ancak 1 ay sonra, muayene ardından hekim onayı ile normal beslenmeye geri dönüşebilmektedir. Fıstık, fındık gibi sert kabuklu gıdaları ağzına sokmaması gereken çocuğun, düzgün konuşması için konuşma terapisi desteği alması faydalı olacaktır. Bu ameliyatları geçiren çocuklarda, ağzın havalandırma borusu olarak bilinen Östaki borusuna gıdaların kaçması yüzünden, kulak iltihaplanması yaygın görülen bir durumdur. Enfeksiyon oluşması halinde erken teşhis çok önemlidir. Yani ameliyatın sonrasında sağlık kontrollerinin aksatılmadan yapılması şarttır.
